Το σύστημα υγείας, οι θάνατοι και τα κρούσματα του Covid-19. Μέρος Β.

Τις τελευταίες εβδομάδες η Ελλάδα καταγράφει αρκετούς θανάτους και νέα κρούσματα Covid-19. Στο προηγούμενο άρθρο μας αναλύσαμε την επίδραση του εμβολιασμού τόσο στους νέους θανάτους όσο και στα νέα κρούσματα απο τον Covid-19. Είδαμε πως υπάρχει μια ισχυρή στατιστική σχέση ανάμεσα στους εμβολιασμούς και στην μείωση των θανάτων από Covid-19. Όμως η σχέση ανάμεσα στους εμβολιασμούς και στα νέα κρούσματα ήταν πολύ πιο θορυβώδης.

Σε αυτό το άρθρο μας, το οποίο αποτελεί το δεύτερο μέρος της ερευνάς μας, αναλύουμε την σχέση ανάμεσα στο πρωτοβάθμιο σύστημα υγείας και στους θανάτους από Covid-19, για τις διάφορες περιφέρειες της Ελλάδας. Ενώ η κυβέρνηση εστιάζει στους εμβολιασμούς σαν τον μόνο τρόπο ελέγχου της πανδημίας, η αντιπολίτευση εστιάζει στις ελλείψεις του συστήματος υγείας. Συγκεκριμένα η αντιπολίτευση θέτει την έλλειψη προσωπικού σαν ένα απ’τα βασικά προβλήματα που έχουν οδηγήσει στον υψηλό αριθμό θανάτων απ’τον Covid-19, και κατ’επέκταση απαιτεί προσλήψεις προσωπικού. Σε αυτό το πλαίσιο εντείνονται επίσης οι αντιδράσεις για τις αναστολές εργασίας όσων υγειονομικών αρνήθηκαν να εμβολιαστούν.

Έτσι είναι ενδιαφέρον να προσπαθήσουμε να μετρήσουμε σε ποιόν βαθμό επηρεάζουν διάφορες παράμετροι του συστήματος υγείας συμπεριλαμβανομένου και του αριθμού του προσωπικού στους θανάτους απ’τον Covid-19.

Μέθοδος Συλλογής Δεδομένων

Συλλέγουμε τα δεδομένα μας με την παρακάτω μεθοδολογία.

Εστιάζουμε στο πρωτοβάθμιο σύστημα υγείας για το οποίο διαθέτουμε εύκολα προσβάσιμα λεπτομερή στοιχεία ανά περιφέρεια. Το πρωτοβάθμιο σύστημα υγείας περιλαμβάνει τις Τοπικές Μονάδες Υγείας (Το.Μ.Υ.), τα Περιφερειακά Ιατρεία (Π.Ι.), τα Πολυδύναμα Περιφερειακά Ιατρεία (Π.Π.Ι), τα Ειδικά Περιφερειακά Ιατρεία (Ε.Π.Ι.), τα Τοπικά Ιατρεία (Τ.Ι.) και άλλες μονάδες. Οι παράμετροι που καταγράφονται ανά περιφέρεια σε σχέση με το πρωτοβάθμιο σύστημα υγείας είναι, οι συνολικές κλίνες, το ιατρικό προσωπικό, το νοσηλευτικό προσωπικό, το προσωπικό λοιπόν ειδικοτήτων, και το σύνολο των ιατρικών μηχανημάτων. Στα ιατρικά μηχανήματα περιλαμβάνονται ακτινοδιαγνωστικά μηχανήματα, αυτόματοι αναλυτές, μηχανήματα τεχνητού νεφρού κτλ ο ακριβής αριθμός των οποίων όμως δεν είναι διαθέσιμος. Τα δεδομένα προέρχονται απ’την ΕΛΣΤΑΤ και συγκεκριμένα από τον παρακάτω σύνδεσμο.

Ενώ τα δεδομένα για τα κρούσματα Covid-19 ανά περιφέρεια είναι εύκολα προσβάσιμα τα δεδομένα για τους θανάτους ανά περιφέρεια δεν είναι (στον βαθμό που γνωρίζουμε). Αυτό αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα από μόνο του, και είναι ένα σημάδι επικοινωνιακής διαχείρισης της πανδημίας απ’την κυβέρνηση. Τα δεδομένα αυτά θα έπρεπε να είναι εύκολα προσβάσιμα στο ευρύ κοινό. Καθώς αυτά τα δεδομένα δεν είναι διαθέσιμα διεξάγουμε τις αναλύσεις μας με βάση την υπερθνησιμότητα κάθε περιοχής, δηλαδή τους επιπλέον θανάτους σε σχέση με ότι θα περιμέναμε υπό φυσιολογικές συνθήκες. Αυτός ο τρόπος υπολογισμού έχει διάφορα προβλήματα, για παράδειγμα δεν μπορεί να υπολογίσει αξιόπιστα μικρό αριθμό θανάτων απο Covid-19. Διαισθητικά οι θάνατοι πρέπει να είναι πολλοί για να καταγραφεί μια διαφορά σε σχέση με τους θανάτους υπό φυσιολογικές συνθήκες. Πέρα από αυτό ο Covid-19 πιθανά μείωσε την πρόσβαση στις δομές υγείας βαριά νοσούντων από άλλες ασθένειες (καρκίνος, καρδιακά νοσήματα) και έτσι αύξησε την θνητότητα και σε αυτές τις κατηγορίες πολιτών. Οι θάνατοι αυτοί δεν θα έπρεπε να καταγραφούν σαν θάνατοι Covid-19.

Χρησιμοποιούμε σαν σημείο αναφοράς για τους φυσιολογικούς θανάτους τους θανάτους το έτος 2019, και υπολογίζουμε την υπερθνησιμότητα για τα έτη 2020 και 2021. Στην σύγκριση 2019 με 2020 χρησιμοποιούμε τους θανάτους όλου του έτους. Στην σύγκριση 2019 με 2021 χρησιμοποιούμε τους θανάτους από τον Ιανουάριο μέχρι και τον Αύγουστο. Μπορούμε πριν ξεκινήσουμε να κάνουμε έναν εύκολο έλεγχο για το αν η υπερθνησιμότητα αντικατοπτρίζει αξιόπιστα τους θανάτους από Covid-19. Το σύνολο του 2019 καταγράφηκαν 124538 θάνατοι στην Ελλάδα, την ίδια περίοδο το 2020 καταγράφηκαν 130288 θάνατοι. Η υπερθνησιμότητα για το 2020 είναι 5750 πολύ κοντά στους 4838 επίσημους θανάτους Covid-19 που έχουν καταγραφεί, πηγή: worldofmeters. Με τον ίδιο τρόπο η υπερθνησιμότητα για το 2021 από το Ιανουάριο μέχρι και τον Αύγουστο είναι 8484 πολύ κοντά στους 8762 επίσημους θανάτους Covid-19 που έχουν καταγραφεί για την ίδια περίοδο, πηγή: worldofmeters. Βλέπουμε δηλαδή πως η υπερθνησιμότητα είναι ένας σχετικά αξιόπιστος τρόπος υπολογισμού των θανάτων από Covid-19.

Σαν ένα τελευταίο βήμα κανονικοποιούμε τόσο την υπερθνησιμότητα όσο και τις διάφορες παραμέτρους του συστήματος υγείας διαιρώντας με τον πληθυσμό κάθε περιφέρειας. Διαισθητικά ο αριθμός των γιατρών σε μια περιφέρεια πρέπει να συγκριθεί και με τον πληθυσμό αυτής την περιφέρειας.

Ιατρική περίθαλψη και υπερθνησιμότητα

Γιατροί πρωτοβάθμιας περίθαλψης και υπερθνησιμότητα

Στις συζητήσεις για το σύστημα υγείας της χώρας το βασικό σημείο κριτικής είναι η υποστελέχωση από ιατρικό και άλλο προσωπικό. Έχει βάση αυτή η κριτική; Στο παρακάτω σχήμα εμφανίζουμε τον αριθμό των γιατρών στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας (ΠΦΥ) ανά εκατομμύριο πληθυσμού για τις περιφέρειες της Ελλάδας και την υπερθνησιμότητα ανά εκατομμύριο πληθυσμού για τις αντίστοιχες περιφέρειες για τα έτη 2020 και 2021.

Σε αυτό το γράφημα βλέπουμε τον αριθμό των γιατρών στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας (ΠΦΥ) ανά εκατομμύριο πληθυσμού για τις περιφέρειες της Ελλάδας και την υπερθνησιμότητα ανά εκατομμύριο πληθυσμού για τις αντίστοιχες περιφέρειες για τα έτη 2020 και 2021. Βλέπουμε πως δεν υπάρχει κάποια εμφανής σχέση ανάμεσα στον αριθμό των γιατρών και την υπερθνησιμότητα σε κάθε περιφέρεια.

Βλέπουμε πως δεν υπάρχει κάποια εμφανής σχέση ανάμεσα στον αριθμό των γιατρών και την υπερθνησιμότητα σε κάθε περιφέρεια. Συγκεκριμένα υπάρχει μια ελαφριά γραμμική σχέση αλλά όχι αρκετά δυνατή για να θεωρηθεί στατιστικά σημαντική.

Συνολικός αριθμός γιατρών και υπερθνησιμότητα

Θα ελέγξουμε τώρα αν υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στον συνολικό αριθμό των γιατρών ανά περιφέρεια και στην υπερθνησιμότητα. Σε αυτόν τον αριθμό συμπεριλαμβάνονται τόσο οι γιατροί της ΠΦΥ όσο και οι ιδιώτες γιατροί και οι νοσοκομειακοί γιατροί.

Σε αυτό το γράφημα βλέπουμε τον συνολικό αριθμό των γιατρών ανά εκατομμύριο πληθυσμού για τις περιφέρειες της Ελλάδας και την υπερθνησιμότητα ανά εκατομμύριο πληθυσμού για τις αντίστοιχες περιφέρειες για τα έτη 2020 και 2021. Βλέπουμε πως δεν υπάρχει κάποια εμφανής σχέση ανάμεσα στον αριθμό των γιατρών και την υπερθνησιμότητα σε κάθε περιφέρεια.

Βλέπουμε πως και πάλι δέν υπάρχει κάποια εμφανής σχέση ανάμεσα στον αριθμό των γιατρών και την υπερθνησιμότητα σε κάθε περιφέρεια.

Κλίνες και εξοπλισμός πρωτοβάθμιας περίθαλψης και υπερθνησιμότητα

Σε αυτό το σημείο στρεφόμαστε στον εξοπλισμό του ΠΦΥ. Εάν δεν υπάρχει κάποια σύνδεση ανάμεσα στο ιατρικό προσωπικό και στην υπερθνησιμότητα, πιθανά οι διαφοροποιήσεις από περιφέρεια σε περιφέρεια να εξηγούνται από διαφορές στον εξοπλισμό των κέντρων υγείας και άλλων δομών της ΠΦΥ. Αρχικά παρουσιάζουμε τα δεδομένα για τον αριθμό των κλινών ΠΦΥ. Είναι σημαντικό να επαναλάβουμε πως οι καταγεγραμμένες κλίνες είναι αυτές που υπήρχαν το 2019. Κατά την διάρκεια της πανδημίας η κυβέρνηση αύξησε τον αριθμό τους τόσο στα νοσοκομεία της χώρας όσο και σε άλλες δομές υγείας.

Σε αυτό το γράφημα βλέπουμε τα δεδομένα τον αριθμό των κλινών ΠΦΥ σε σχέση με υπερθνησιμότητα. Βλέπουμε πως υπάρχει μια έντονη γραμμική σχέση ανάμεσα στις κλίνες και την υπερθνησιμότητα τόσο για το 2020 όσο και για το 2021. Η σχέση γίνεται ακόμα πιο έντονη όταν εφαρμόζουμε το μη γραμμικό μας μοντέλο. Συγκεκριμένα με το μη γραμμικό μας μοντέλο εμφανίζεται και ένα σημείο κορεσμού στις 180 κλίνες.

Βλέπουμε πως υπάρχει μια έντονη γραμμική σχέση ανάμεσα στις κλίνες και την υπερθνησιμότητα τόσο για το 2020 όσο και για το 2021. Η σχέση γίνεται ακόμα πιο έντονη όταν εφαρμόζουμε το μη γραμμικό μας μοντέλο. Συγκεκριμένα με το μη γραμμικό μας μοντέλο εμφανίζεται και ένα σημείο κορεσμού. Κοντά στις 180 κλίνες ΠΦΥ ανά εκατομμύριο πληθυσμού η υπερθνησιμότητα σταματάει να μειώνεται. Φαίνεται δηλαδή πως κάποιοι από τους θανάτους που αναλύουμε δεν μπορούν να αποφευχθούν προσθέτοντας παραπάνω κλίνες στο ΠΦΥ.

Στην συνέχεια παρουσιάζουμε τα αποτελέσματα της ανάλυσης μας σε σχέση με τον αριθμό των μηχανημάτων ΠΦΥ και την υπερθνησιμότητα σε κάθε περιφέρεια.

Σε αυτό το γράφημα βλέπουμε τα δεδομένα τον αριθμό των μηχανημάτων ΠΦΥ σε σχέση με υπερθνησιμότητα. Βλέπουμε πως υπάρχει μια έντονη γραμμική σχέση ανάμεσα στα μηχανήματα και την υπερθνησιμότητα για το 2021. Η σχέση γίνεται ακόμα πιο έντονη όταν εφαρμόζουμε το μη γραμμικό μας μοντέλο. Συγκεκριμένα με το μη γραμμικό μας μοντέλο εμφανίζεται και ένα σημείο κορεσμού στα 420 μηχανήματα ανά εκατομμύριο πληθυσμού.

Βλέπουμε και πάλι πως υπάρχει μια έντονη γραμμική σχέση ανάμεσα στις κλίνες και την υπερθνησιμότητα τόσο για το 2021. Για το 2020 η σχέση ανάμεσα στον αριθμό των μηχανημάτων και την υπερθνησιμότητα είναι πολύ πιο ασθενής σε βαθμό που δεν είναι στατιστικά σημαντική. Και πάλι η σχέση (για το 2021) γίνεται ακόμα πιο έντονη όταν εφαρμόζουμε το μη γραμμικό μας μοντέλο. Συγκεκριμένα με το μη γραμμικό μας μοντέλο εμφανίζεται και πάλι ένα σημείο κορεσμού. Κοντά στα 422 μηχανήματα (διαφόρων χρήσεων) ΠΦΥ ανά εκατομμύριο πληθυσμού η υπερθνησιμότητα σταματάει να μειώνεται. Φαίνεται δηλαδή πως και πάλι κάποιοι από τους θανάτους που αναλύουμε δεν μπορούν να αποφευχθούν προσθέτοντας παραπάνω μηχανήματα στο ΠΦΥ. Εδώ βέβαια δεν έχουμε τα μέσα να διαχωρίσουμε τα μηχανήματα που μετράμε σε κατηγορίες, είναι προφανές πως κάποια μηχανήματα δεν θα έχουν απολύτως καμία σύνδεση με την έκβαση των περιπτώσεων Covid-19.

Είναι ίσως περίεργο πως υπάρχουν οι παραπάνω σχέσεις ανάμεσα στην υπερθνησιμότητα και το ΠΦΥ. Στις ειδήσεις κυριαρχούν οι αναφορές για τις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) οι οποίες στεγάζονται στα δημόσια νοσοκομεία και όχι σε δομές του ΠΦΥ. Παρολαυτά μετά την πρώτη φάση της πανδημίας το 2020, ένα μεγάλος αριθμός κέντρων υγείας άρχισαν να δέχονται ασθενείς με συμπτώματα Covid-19 και να διενεργούν εξετάσεις σε αυτούς.

Εμβολιασμοί και υπερθνησιμότητα 2021

Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να κάνουμε μια ανασκόπηση. Εντοπίσαμε σχέσεις ανάμεσα στον αριθμό κλινών και μηχανημάτων στο ΠΦΥ και την υπερθνησιμότητα. Δεν εντοπίσαμε κάποια σημαντική σχέση ανάμεσα στον αριθμό του ιατρικού προσωπικού ΠΦΥ και του συνολικού ιατρικού προσωπικού και την υπερθνησιμότητα. Είναι ενδιαφέρον να ελέγξουμε την παρακάτω υπόθεση: Μήπως τα αποτελέσματα μας προκύπτουν απ’το ότι περιοχές με περισσότερες κλίνες και μηχανήματα ΠΦΥ έχουν επίσης υψηλά ποσοστά εμβολιασμού; Αυτή η εξήγηση είναι δύσκολο να έχει βάση. Το 2020 δεν υπήρχαν εγκεκριμένα εμβόλια. Το 2021 μέχρι και την ημερομηνία της ερευνάς μας η πλειοψηφία των κρουσμάτων και θανάτων Covid-19 είχε σημειωθεί πριν γίνει μεγάλος αριθμός εμβολιασμών. Παρολαυτά μπορούμε να ελέγξουμε την υπερθνησιμότητα για το 2021 σε σχέση με το ποσοστό του πληθυσμού κάθε περιφέρειας που είχε πλήρως εμβολιαστεί τον Οκτώβριο του 2021. Στο παρακάτω σχήμα βλέπουμε αυτά τα δεδομένα.

Σε αυτό το γράφημα βλέπουμε τα δεδομένα του ποσοστού πλήρως εμβολιασμένων σε σχέση με υπερθνησιμότητα. Βλέπουμε πως δεν υπάρχει κάποια εμφανής σχέση ανάμεσα στο ποσοστό εμβολιασμού και την υπερθνησιμότητα σε κάθε περιφέρεια. Αυτό είναι λογικό μιας και οι περισσότεροι θάνατοι απο Covid-19 το 2021 έγιναν πριν εμβολιαστεί ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού.

Παρατηρούμε πως δεν υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στο ποσοστό των εμβολιασμών και την υπερθνησιμότητα. Όπως αναφέραμε και παραπάνω οι εμβολιασμοί δεν μπορούν να εξηγήσουν τις διαφορές στους θανάτους κατά το 2021, μάλλον γιατί οι περισσότεροι θάνατοι έγιναν πριν τους εμβολιασμούς. Θα έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη των θανάτων στο μέλλον μιας και οι εμβολιασμοί πλέον είναι εκτεταμένοι.

Ποιες περιφέρειες είχαν καλύτερα εξοπλισμένο ΠΦΥ

Εδώ παρουσιάζουμε έναν πίνακα με τα δεδομένα που χρησιμοποιήσαμε για να κάνουμε τις παραπάνω στατιστικές αναλύσεις. Με αυτόν τον τρόπο είναι εύκολο να δούμε ποιές περιφέρειες της χώρας ήταν αυτές που είχαν καλύτερα εξοπλισμένο ΠΦΥ, πετυχαίνοντας έτσι ίσως να μειώσουν τους θανάτους από Covid-19.

Σε αυτόν τον πίνακα βλέπουμε τον αριθμό κλινών, μηχανημάτων και γιατρών ΠΦΥ ανά περιφέρεια. Επίσης βλέπουμε το σύνολο του ιατρικού προσωπικού ανά περιφέρεια και την υπερθνησιμότητα ανα περιφέρεια. Όλες οι ποσοτητες είναι κανονικοποιημένες ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Οι περιφέρειες με τις περισσότερες κλίνες και μηχανήματα ανά εκατομμύριο πληθυσμού είναι το Βόρειο και Νότιο Αιγαίο, η Πελοπόννησος τα Ιόνια νησιά και η Ήπειρος. Στα δεδομένα μας υπάρχει σύνδεση ανάμεσα σε αυτές τις ποσότητες και τους θανάτους απο Covid-19.

Βλέπουμε πως οι περιφέρειες με τις καλύτερα εξοπλισμένες μονάδες ΠΦΥ (κλίνες, μηχανήματα) είναι το Βόρειο και Νότιο Αιγαίο, η Πελοπόννησος τα Ιόνια νησιά και η Ήπειρος. Ταυτόχρονα αυτές οι περιοχές έχουν την χαμηλότερη αναλογία συνολικών γιατρών προς πληθυσμό. Βλέπουμε επίσης πως είναι ξεκάθαρο γιατί οι γιατροί ΠΦΥ δεν εμφανίζουν σύνδεση με την υπερθνησιμότητα απο Covid-19: ανα εκατομμύριο πληθυσμού η ανάλογία τους είναι σταθερή σε όλες τις περιφέρειες, περίπου στους 200 γιατρούς ΠΦΥ ανά εκατομμύριο πληθυσμού.

Γιατί υπάρχουν αυτές οι διαφορές σε κλίνες και μηχανικό εξοπλισμό; Πιθανά γιατί σε αυτές τις περιοχές η ΠΦΥ υποκαθιστά την έλλειψη μεγάλων νοσοκομείων. Ταυτόχρονα σε περιοχές όπως το Νότιο Αιγαίο, πιθανά η μεγάλη αναλογία εξοπλισμού ανα πληθυσμό εξηγείται απ΄το ότι η ΠΦΥ πιθανά να έχει σχεδιαστεί για να περιθάλπει και τους τουρίστες αυτών των περιοχών την καλοκαιρινή περίοδο.

Σύνοψη Αποτελεσμάτων

Συνολικά απο τις παραπάνω αναλύσεις είδαμε πως με βάση τα δεδομένα μας:

• Ο αριθμός γιατρών στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας δεν εμφανίζει κάποια στενή σχέση με τον αριθμό των θανάτων από Covid-19.
• O συνολικός αριθμός γιατρών (δημόσιο σύστημα υγείας και ιδιωτικό σύστημα υγείας) ανά περιφέρεια, επίσης δεν φαίνεται να έχει κάποια ισχυρή σύνδεση με τον αριθμό των θανάτων απο Covid-19.
• Ο αριθμός κλινών αλλά και ο αριθμός των μηχανημάτων με τα οποία είναι εξοπλισμένα τα κέντρα υγείας και οι άλλες δομές του ΠΦΥ φαίνεται να έχουν μια ισχυρή σύνδεση με μείωση στους θανάτους από Covid-19.
• Παρουσιάσαμε επίσης στοιχεία που δείχνουν πως μεγάλος αριθμός των θανάτων το 2021 έγινε πριν τον εμβολιασμό του πληθυσμού. Κατ’επέκταση οι σχέσεις που εντοπίσαμε, και οι τοπικές διαφοροποιήσεις στην υπερθνησιμότητα ανά περιφέρεια θα πρέπει να εξηγείται από διαφοροποιήσεις στο σύστημα υγείας ή άλλες αιτίες.

Η ερευνά μας είναι δημοσιογραφική, απαιτείται λεπτομερής επιστημονική έρευνα για να στοιχειοθετηθούν τα παραπάνω ευρήματα. Παρολαυτά τα ευρήματά μας ίσως έχουν ενδιαφέρον για όποιον θέλει να ασκήσει μια κριτική υπέρ του δημόσιου συστήματος υγείας. Όσων αφορά την πρωτοβάθμια περίθαλψη, καλύτερος ιατρικός εξοπλισμός και περισσότερες κλίνες ίσως είναι πιο αναγκαία σε σχέση με την πρόσληψη περισσότερου ιατρικού προσωπικού.

Ένα μεγάλο μειονέκτημα της έρευνάς μας είναι η έλλειψη ανάλυσης για την συνεισφορά των νοσοκομείων στην αντιμετώπιση του Covid-19. Συγκεκριμένα θα ήταν ενδιαφέρον να αναλύσουμε και να ξεδιαλύνουμε την συνεισφορά των νοσοκομειακών γιατρών και του εξοπλισμού όπως οι κλίνες ΜΕΘ στην έκβαση των περιστατικών Covid-19.

Επίσης το γιατί οι κλίνες στο ΠΦΥ σχετίζονται με την υπερθνησιμότητα δεν είναι προφανές μίας και αυτές οι κλίνες είναι συνήθως για βραχεία παραμονή και όχι μακροπρόθεσμη. Αυτό είναι κάτι που θα ήταν ενδιαφέρον να διερευνηθεί παραπάνω.